O Pracowni

Pracownia Historii Cyfrowej Wydziału Historii UW powstała na mocy zarządzenia dziekana WH UW w styczniu 2023 r. Realizowane są w niej projekty dotyczące różnych epok historycznych i różnych typów źródeł. Działania Pracowni skoncentrowane są na edycjach cyfrowych, do których przygotowania wykorzystujemy standard elektronicznej reprezentacji tekstu TEI z użyciem języka znaczników XML. Opracowane teksty prezentowane są za pomocą narzędzia TEI Publisher. Korzystamy przy tym z możliwości, jakie daje wizualizacja danych, by pokazać, jak w przeszłości komunikacja przebiegała w przestrzeni.

 

Edycja cyfrowa… czyli co?

Edycją cyfrową nazywamy edytorskie opracowanie tekstu źródłowego zapisane za pomocą kodu, który następnie jest wyświetlany, wizualizowany i analizowany w przeglądarce internetowej np. za pośrednictwem narzędzia TEI Publisher. Poza wyświetlaniem edycji użytkownicy mogą pobrać jej kod i wykorzystywać go do własnych badań – czy to prowadzonych nad tym właśnie źródłem, czy to do opracowania „ramy” własnego wydania cyfrowego.

Edycje cyfrowe w zwizualizowanej formie oferują możliwość bliskiego kontaktu z materiałami źródłowymi (tj. z ich podobiznami). Wydanie takie umożliwia bowiem łatwe zestawienie wydawanego tekstu z jego przekazem, np. skanami rękopisu. Daje to czytelnikowi wgląd w pismo z dawnych epok, tak odmienne od współczesnego, jak również pozwala na samodzielną kontrolę wydania. Taki sposób prezentacji materiału źródłowego umożliwia jego drobiazgową analizę (close reading). Narzędzia wizualizacyjne oferują również możliwość odniesienia użytkownika do zasobów zewnętrznych, innych miejsc w danej edycji lub innych wydań cyfrowych za pomocą jednego kliknięcia. Taka interaktywna forma przede wszystkim usprawnia wyszukiwanie informacji powiązanych z wydaniem.

Edycje cyfrowe są z natury nielinearne – proponuje się w nich czytelnikowi pewien układ materiałów źródłowych, ale poza tym, np. dzięki filtrom, użytkownik korzystający, przykładowo, z edycji listów może łatwo wybrać interesujący go zakres lat, miejsce napisania listów i grono adresatów, a następnie przedstawić wyniki w postaci wizualizacji czasowo-przestrzennych (na mapie, na wykresie, w tabeli itp.).

Wydanie cyfrowe daje użytkownikom również możliwość prowadzenia różnorodnych analiz jakościowych i ilościowych (distant reading) Może ono prezentować zestawy danych możliwych do przeszukiwania i pobierania. W ten sposób użytkownicy mogą prowadzić na tekście edycji zaawansowane badania naukowe, np. za pomocą zapytań xQuery.

Edycja cyfrowa to projekt z definicji otwarty, z możliwością wprowadzania uzupełnień (w przypadku pozyskania nowej wiedzy) oraz korekt (w przypadku dostrzeżenia błędów). Taki projekt umożliwia też poszerzanie zakresu wydania i/lub dodawanie nowych funkcjonalności wraz z rozwojem prac. Jest to również wyraz nowego sposobu myślenia o edycji i jego odbiorcy. Wydanie cyfrowe daje bowiem możliwość bieżącego reagowania na uwagi merytoryczne i techniczne zgłaszane przez jej czytelników, dzięki czemu odbiorcy edycji w pewnym stopniu również mogą brać udział w jej tworzeniu i zmienianiu na lepsze (jest to rodzaj bardziej rozbudowanej erraty występującej w publikacjach papierowych). Edycja cyfrowa w wielu przypadkach wymusza szersze lub zupełnie nowe myślenie o problematyce edytorskiej. Zmienia się myślenie o układzie edycji, o budowie tekstu, o elementach, które zawiera. Podążając za standardem TEI, edytor zmuszony jest do zamknięcia części składowych edycji w konkretne ramy. Problematyka ta ma charakter nie tylko techniczny, lecz również naukowy.

Dostrzegając nowe możliwości, jakie edytorstwo cyfrowe stwarza dla badań naukowych, podczas pracy korzystamy z bogatego dorobku edytorstwa tradycyjnego. Staramy się sprawdzić, ile i które spośród wypracowanych rozwiązań edycji papierowych można zaadaptować cyfrowo, oraz jak sprostać rozmaitym wyzwaniom stwarzanym przez to nowe środowisko. Przygotowując edycje, staramy się opracować „zestaw dobrych praktyk” edytorstwa cyfrowego, rozumiany jako zbiór możliwie uniwersalnych wskazówek do wykorzystania przez wszystkich zainteresowanych. Mogłyby one także stać się głosem w szerszej dyskusji nad teorią i praktyką edytorstwa cyfrowego.

 

Działalność Pracowni a dydaktyka

Poza przygotowywaniem wydań cyfrowych ważnym celem aktywności Pracowni jest przekazywanie wiedzy zdobytej w trakcie badań studentom, tak by mogli oni wykorzystać je we własnych pracach np. dyplomowych. Dotyczy to zarówno kodowania tekstu w standardzie TEI, jak też np. posługiwania się Transkribusem – popularnym narzędziem wspierającym odczytywanie rękopisów (zarówno tych pochodzących z dawniejszych epok, jak i tych XIX- oraz XX-wiecznych). Z pomocą Transkribusa, po wytrenowaniu tzw. modelu, trudno czytelny tekst można łatwo i szybko przekształcić w zapis cyfrowy. Z jednej strony, umiejętność wykorzystania takiego programu do HTR (Handwritten Text Recognition – rozpoznawanie pisma odręcznego) pomoże w odczytywaniu tekstów rękopiśmiennych i może stanowić dodatkową zachętę do wykorzystywania ich w pracach np. rocznych lub dyplomowych. Z drugiej strony zaś, wymaganie samodzielnego wytrenowania modelu (polegające na poprawianiu automatycznego odczytu) oraz konieczność stałej kontroli uzyskiwanych efektów pogłębi umiejętność samodzielnego odczytywania dawnego pisma. Poza tym pragniemy zachęcić studentów do szerokiego spojrzenia na badania historyczne przez wykorzystanie w nich GIS (Geographic Information System – system informacji geograficznej), co pozwoli na włączenie do analiz perspektywy przestrzennej, jak również na zadawanie nowych pytań badawczych.

Ponadto, w celu popularyzacji edytorstwa cyfrowego i zachęcenia do wykorzystywania technologii cyfrowych we własnej pracy badawczej, Pracownia organizuje cykl comiesięcznych spotkań pt. „Cyfrowe czwartki” z badaczami, którzy zrealizowali lub realizują różnorodne projekty z zakresu humanistyki cyfrowej. Prelekcje te skierowane są do studentów, doktorantów, pracowników naukowych i wszystkich osób zainteresowanych humanistyką cyfrową. „Cyfrowe czwartki” stwarzają okazję do zdobycia wiedzy o technologiach cyfrowych wykorzystywanych w humanistyce, przetestowania ich działania na konkretnych przykładach oraz do dyskusji o możliwościach ich stosowania na innych polach badawczych. Zob. też zakładkę „Cyfrowe czwartki”.

 

 

Działalność Pracowni finansowana jest ze środków programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” (działanie I.3.6. Humanistyka cyfrowa) we współpracy i przy wsparciu Centrum Kompetencji Cyfrowych UW.